Bu yıl noyabr ayında belli qırımşınas, şarqşınas, edebiyatşınas, folklorşınas, etnograf Viktor İosifoviç Filonenkonıñ doğğan kününden 135-inci yıldönümidir. O, Qırım ve onıñ tamır halqları - qırımtatarlar, qaraylar, qırımçaqlarnıñ etnografiyası üzerinde çalışıp, uzun ilmiy ömürni yaşadı.
Viktor Filonenko 1884 senesinde Tulada dünyağa keldi. 1903 senesinde gimnaziyanı bitirip, Peterburg universitetiniñ şarqiy tiller fakultetiniñ arap-fars-türk-tatar bölügine oqumağa kirdi. Beş yıldan soñ Filonenko alâcı olıp, universitetni bitirdi. Endigi yılda o, aynı universitetniñ tarih ve filologiya fakultetiniñ söz bölüginden mezun oldı.
Filonenko, Ufa şeeriniñ ekinci qadın-qızlar gimnaziyasında bir qaç yıl rus tili derslerini bere edi. 1915 senesi yanvar ayında ise Qırımğa ketti ve Aqmescitniñ tatar oca mektebiniñ müdiri oldı. Bu, internatı ve camisi olğan qapalı bir müessise edi. Mında tek qırımtatarlar ögrene edi, başlıqları arasında ise, Filonenkonıñ hatıralarına köre, şarqşınas tasilini alğan ve qırımtatar tilini bilgen adamlar edi. Filonenko başından bu yerni pek begenmese de, gimnaziyada üç yıl çalıştı - oquv yurtunıñ qapatılmasınace. Qırımda ise daa 20 yılğa qaldı...
1918 senesinden başlap, Filonenko Aqmescit qadın gimnaziyasında ders bere edi, 1921-1925 seneleri Qırım devlet universitetiniñ Şarq bölüginde fars tili kafedrasında privat-dotsent edi. Ondan soñ Qırım pedagogika institutınıñ tatar tili ve medeniyeti bölüginiñ başı edi, 1929 yılda rus tili ve edebiyatı bölügine keçirilgen edi, aynı vaqıtta Qırım ilim ve tedqiqat institutınıñ antropologiya ve etnografiya bölüginiñ ilmiy hadimi edi.
Viktor Filonenko, yarımadanıñ ilmiy yaşayışında iştirak ete edi - Tavriya tarih, arheologiya ve etnografiya cemiyetiniñ azası edi, 1921 senesinde qırımtatar elifbesiniñ deñiştirilmesine bağışlanğan Bütünqırım konferentsiyasınıñ delegatı edi, bundan ğayrı Bütünqırım ilmiy hadimler konferentsiyasınıñ, Keriçte Bütünsoyuz arheologiya konferentsiyasınıñ, Hersoneste arheologiya meseleleri boyunca İlmiy muşavereniñ delegatı edi.
Qırımda çalışqance, Viktor Filonenko, yarımadanıñ tamır halqlarınıñ etnografiyası boyunca bir qaç eser yazdı.
Az ögrenilgen "Qırımtatarlarnıñ bala oyunları" muvzusına onıñ büyük maqalesi bağışlanğan, o, 1919 senesinde "Tavriya ilmiy arhiv komissiyasınıñ haberleri"nde bastırılğan edi.
1926 senesinde Aqmescitte onıñ "Qırımtatar tapmacaları" kitabı bastırıldı.
1929 yılda etnograflarnıñ qurultayında Filonenko, zemaneviy Qırım etnografiyasınıñ aktual vazifeleri aqqında maruza oqudı, ve, etnografiya ilminiñ esas vazifeleri - Qırım etnoslarınıñ statistika ceetinden tayin etilmesi, olarnıñ etnografiya hususiyetleri, turmuşı, içtimaiy qurulışınıñ, mesken, urba, yemekler, halq medeniyeti ve şiiriyetiniñ teñeştirmesidir, dep belgiledi. O özü, qırımtatarlarnıñ etnografiyasından ğayrı, qaraylar ve qırımçaqlarnı da ögrenip başladı. Böylece, misal içün, qaraylar aqqında maqalesinde o, qaraylarnıñ yerleşken şeerleri aqqında yaza - Bağçasaray, Kezlev, Aqmescit, Kefe, bu qavimniñ adı ve dini aqqında fikir paylaşa; qırımtatarlar ve qaraylarnıñ turmuşı ve urbasında beñzerliklerni qayd ete.
Qırımda 20 yıl çalışqan ve yaşağan soñ, Filonenko, Qaraqalpaqistanğa yol ala, anda Qaraqalpaqistan ilmiy-tedqiqiy institutınıñ ilmiy hadimi ve Qaraqalpaqistan pedagogika institutınıñ tilşınaslıq kafedrasınıñ müdiri ola. Lâkin, birinci yıllarda o, öz işini begenmey edi, tamam 20 yıl evel Qırım yaşayışınıñ ilk yıllarından da memnüm olmağanı kibi...
1943 senesinde Filonenko apis etildi, eki yıldan soñ onı azat ettiler.
1945 yıldan başlap o, Pâtigorsk pedagogika institutınıñ tilşınaslıq ve rus tili kafedrasınıñ müdiri edi.
Viktor Filonenko çoq taraflı bir alim edi. Şarqiy - fars, türk, balqar, başqırt, qırımtatar ve qaraqalpaq - tillerniñ yahşı bilmesi, bu halqlarnıñ medeniy alâqalarını ögrenmege, türk halqlarınıñ etnografiyasını ögrenmege, halq ağız yaratıcılığını ögrenmege imkân bere edi. Professor Filonenko, özü sayğanına köre, 88 ilmiy iş yazdı, olardan bir qısmı elyazma şeklinde qaldı.
Eñ büyük işi - "Fars hrestomatiyası" edi. Rusşınaş filolognıñ teren bilgilerinen beraber şarqiy tillerniñ bilmesi, "Griboyedov Qırımda", "Griboyedov ve Şarq" maqalelerinde akis olundı. Başqırt, qırımtatar ve qaraqalpaq tillerini qaplağan türkşınas işlerinden, balqar tili tedqiqatları eñ emiyetli sayıla. Bu, eki monografiya - "Balqar tiliniñ sarfı": Fonetika ve morfologiya" ve "Balqar tili şiveleriniñ sintaksisi", ve "Balqar tili ve onıñ şiveleri" maqalesi.
Qırımda Filonenko yerli ilmiy cemiyetlerniñ işinde faal iştirak ete edi - başta Tavriya ilmiy arhiv komissiyası, soñ Tavriya tarih, arheologiya ve etnografiya cemiyeti, maruzalarnen çıqışlarnı yapa edi. Qaraqalpaqistanda Filonenko, mektep işini ve muhtar cumhuriyetniñ bir qaç rayonında balalarnıñ turmuşını ögrengen ilmiy-ameliy ekspeditsiyanı teşkil etti ve reberligini yaptı.
Ölüminden bir qaç yıl evel professor Filonenko, Aqmescit universitetiniñ ilmiy kitaphanesine çoq yıllar devamında toplanğan şarqşınaslıq mevzusında kitap toplamını bağışladı.
Viktor İosifoviç Filonenko 1977 senesi sentâbr 30-ında vefat etti.
